Kiến trúc Chămpa là một trong những phong cách kiến trúc độc đáo của Việt Nam được bảo tồn cho đến ngày nay. Kiến trúc Chămpa được hình thành từ vương quốc Chămpa. Vì vậy, nhắc đến Champa, người ta thường nghĩ ngay đến những người thợ thủ công lành nghề và những kiến trúc sư tài ba.
Vậy đặc điểm của kiến trúc Chămpa là gì? Những tác phẩm nổi tiếng và có giá trị cho đến nay là gì? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích nhất.
Kiến trúc Champa là gì?
Kiến trúc Việt Nam nói chung mang tính dân tộc và địa phương, thể hiện rõ nét qua cách thức xây dựng và trang trí. Và kiến trúc Chămpa là kiến trúc tiêu biểu thể hiện đặc điểm này.
Kiến trúc Champa là một quần thể kiến trúc do người Champa xây dựng từ chất liệu gạch nung đỏ sẫm, dạng khối đặc trưng. Công trình có các chi tiết tường bên ngoài được chạm khắc tỉ mỉ với nhiều hình ảnh khác nhau. Kiến trúc Chămpa được thể hiện trong các công trình đền, tháp thờ các vị thần khác nhau. Chính vì chất lượng vượt trội mà các công trình, kiến trúc còn tồn tại cho đến ngày nay.
Nguồn gốc kiến trúc Chămpa
Kiến trúc Chămpa được hình thành vàotừ thế kỷ thứ 7 đến cuối thế kỷ thứ 17 với nhiều công trình tiêu biểu như đền, tháp. Hiện nay, có hơn 20 di tích lịch sử liên quan đến kiến trúc Chămpa.
Trong số đó, thánh địa Mỹ Sơn là một trong những công trình được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới. Đến nay, các đền, tháp của người Chăm Pa vẫn được sử dụng để thờ thần và tổ chức lễ cúng vào những ngày lễ đầu năm.
Những nét đặc trưng trong phong cách kiến trúc Chămpa
Khi tìm hiểu phong cách kiến trúc Chămpa, bạn không thể bỏ qua những nét đặc trưng của kiến trúc đó để có thể phân biệt được các phong cách kiến trúc khác. Vậy đặc điểm của kiến trúc Chămpa là gì?
Vật liệu đã sử dụng
Các công trình được xây dựng theo kiến trúc Chămpa được xây dựng với gạch không nung màu đỏ hồng hoặc đỏ sẫm có độ xốp lớn, đảm bảo thi công không bị mạch vữa. Đặc biệt, những viên gạch có những chi tiết chạm trổ trực tiếp một cách tỉ mỉ và cẩn thận.
Những người thợ xây bằng cách lấy từng viên gạch nước và nhấn viên gạch này với viên gạch kia, tiếp tục chồng lên nhau và lắp ráp các mí lại với nhau để tạo nên một tổng thể đồng nhất. Để công trình khô, người thợ tiến hành đốt toàn bộ khối đá.
Vì công trình được làm bằng gạch mộc – loại gạch có lượng cát ít, chiếm khoảng 10%. Vì vậy, khi xây bắt buộc thợ xây phải từ dưới lên trên và khi nung phải làm ngược lại từ trên xuống dưới để tránh bị đổ.
Bố cục kiến trúc
Kiến trúc Chămpa được thể hiện qua những ngôi tháp được xây dựng theokhối vuôngg vì người Champa cổ cho rằng thế giới là hình vuông. Đền tháp thường chỉ có một cửa và được mở theo hướng mặt trời mọc là hướng Đông. Không gian đền tháp chật hẹp vì diện tích không quá lớn, ở giữa là trục đi thẳng vào mặt trời.
Nhìn chung, kiến trúc Chămpa được chia thành hai dạng chính:
- Dạng tháp có bố cục tháp lớn trung tâm: hay còn gọi là 1 kalan. Tháp trung tâm thờ thần Siva – vị thần của tín ngưỡng Chăm. Tháp được xây dựng như một nguyên mẫu, có một bộ biểu tượng cho nữ thần sinh sản Shakti trong Ấn Độ giáo và Linga trong bản sao nam tính.
- Dạng tháp có 3 mặt bố trí song song: hay còn gọi là 3 kalan. Kiến trúc gồm 3 ngôi đền, tháp đứng song song với nhau theo trục Bắc – Nam và tất cả các tháp đều quay mặt về hướng Đông. Một tháp kalan thờ một vị thần khác nhau như sau: Kalan nam thờ thần Brahma, Kalan bắc thờ thần Vishnu, Kalan giữa thờ thần Sava. Đặc biệt, tháp thờ thần Siva lớn hơn hai tháp còn lại, tượng trưng cho vị thần chính.
Phong cách kiến trúc Champa
Ở mỗi thời kỳ, kiến trúc Chămpa có những phong cách riêng thể hiện sự phát triển của thời kỳ đó. Cụ thể, dưới đây là các phong cách kiến trúc của Chămpa qua các thời kỳ:
- Phong cách Hòa Lai và Đông Dương: Phong cách này xuất hiện từ thế kỷ thứ 9 với những công trình khá ấn tượng. Đặc điểm của công trình lúc này là cửa vòm có các mũi tròn che kín cửa thật và giả, các cột ở khung cửa có hình bát giác làm bằng đá sa thạch và được trang trí bằng các hình lá cong, hoa lá. lá hướng ra bên ngoài.
- Phong cách Mỹ Sơn A1: Xuất hiện từ thế kỷ X với công trình tiêu biểu là Mỹ Sơn A1 – ngôi tháp nổi tiếng của Chămpa. Đặc điểm của kiến trúc thời kỳ này là các cột trên tường thành từng cặp, giữa hai cột là tượng người, toàn bộ kiến trúc được xây dựng theo hình thức cao dần, các tầng giảm dần.
- Phong cách Bình Định: Xuất hiện từ thế kỷ 11 – 12 với các đặc điểm: công trình không tập trung vào đường nét mà sẽ đi sâu vào mảng khối, cửa vòm thu hẹp và nhọn, tháp nhỏ nằm trên tầng cuộn. . lại thành khối đậm, các tĩnh mạch sống nằm trên thành.
Các công trình kiến trúc Chăm Pa nổi tiếng
Để hiểu thêm về phong cách kiến trúc Chăm Pa, những công trình kiến trúc nổi tiếng sau đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về vấn đề này.
Tháp Po Sah Inu
Tháp Po Sah Inư nằm trên đồi Bà Nài ở thành phố Phan Thiết. Đây là một bảo tháp thuộc một ngôi đền Hindu vẫn còn được lưu giữ cho đến ngày nay. Tháp được làm bằng gạch nung đỏ, chạm khắc mềm mại nhờ các nhà thiết kế sắc sảo. Khi đến tham quan, bạn sẽ cảm nhận được vẻ đẹp sang trọng, giản dị và mộc mạc của kiến trúc. Tháp tuy có kích thước không lớn nhưng vẫn chứa đựng những tinh hoa đặc sắc của nghệ thuật kiến trúc Chămpa cổ.
Tháp Po Nagara
Tháp Bà Po Nagar thuộc thành phố Nha Trang, nằm trên ngọn đồi có độ cao khoảng 12 m so với mực nước biển. Po Nagar là tên của ngọn tháp cao nhất trong tổng thể kiến trúc. Pa Nagar còn là tên của nữ hoàng – vị thần sinh ra từ mây và bọt biển.
Tháp Po Rome
Tháp Po Rome tọa lạc tại thôn Hậu Sanh, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước, tỉnh Bình Thuận. Tháp có chiều cao khoảng 8m, cổng có kết cấu tiền đình. Tháp Po Rome thờ tượng vua Po Rome cao 1,2m. Ngoài ra, tháp còn có tượng bán thân phụ nữ được chạm khắc nhẹ nhàng, uyển chuyển, được người Chăm Pa gọi là Nữ hoàng Po Bia Sancan.
Trên đây là những thông tin về kiến trúc Champa mà Trần Anh Group muốn gửi đến các bạn. Kiến trúc Chămpa luôn là một trong những kiến trúc có giá trị lớn đối với Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung. Các công trình luôn được nghiên cứu để đảm bảo lưu giữ tốt nhất những giá trị kiến trúc này.
